معتمدنژاد اگر بود نمی گذاشت برای هوش مصنوعی کف و سوت بزنیم

به گزارش سئو سی به نقل از مهر، مراسم دهمین سالگرد درگذشت پدر علوم ارتباطات ایران، کاظم معتمدنژاد عصر روز گذشته (شنبه دوم دی ماه) با حضور اساتید حوزه ارتباطات و روزنامه نگاری در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
اولین سخنران این مراسم، هادی خانیکی از شاگردان معتمدنژاد و استاد دانشگاه علامه طباطبایی بود که ضمن خوشامد گویی به میهمانان گفت: منظومه ای که امروز شاهد آن هستیم و دورهم گردآمدیم به منظور بازخوانی آرای دکتر معتمدنژاد شکل گرفته است و این بازخوانی منحصر به ماندن در گذشته و بیان خاطرات نیست. چون تاریخ و بازگشت را با دو رویکرد می توان دنبال کرد؛ یکی از این رویکردها بیان خاطرات است اما عده ای هم مثل فردریک جیسون معتقدند که باید از خاطره ها گذشت و به سمت آرزوها رفت به بیان دیگر باید تاریخ را برپایه آرزوها خواند.

وی افزود: بنظر می رسد بخشی از خاطراتی که در این فهم تاریخی که به اعتبار دکتر معتمدنژاد سامان گرفت، در سال ۸۳ که نکوداشت او برگزار شد و سال ۹۲ که مراسم مختلفی برگزار شد، صورت گرفت. البته کتاب «فرزانه فروتن» که مجموعه خواندنی است هم در همان سال تدارک دیده شد.
خانیکی اضافه کرد: هر کسی از دور و نزدیک با مرحوم معتمدنژاد در ارتباط بود با آرزوهای او آشنا بود. مهم ترین آرزویش چیزی به اسم علم ارتباط، خانواده ارتباطات و اینکه منظومه ارتباطات شکل بگیرد و بتواند به حل و فصل مسائل ایران کمک کند. معتمدنژاد به همه متعلق می باشد و منحصر به یک دانشکده یا دانشگاه نیست. همه حق دارند در ارتباط با او حرف بزنند و نمی توان ایشان را محدود به یک رشته کرد. اگرچه او حکم در وطن خویش غریب را داشت. امروز ضروریست که به فناوری های و تکنولوژی های جدید مثل هوش مصنوعی بپردازیم و آنها را جزو آرزوهای معتمدنژاد ببینیم.

این استاد ارتباطات توسعه در پایان بیان نمود: همچنین در این برنامه ضروریست از دو استاد دیگر که امروز در میان ما نیستند اما خیلی در حوزه ارتباطات تأثیرگذار بودند آقایان علی اسدی و مجید طهرانیان هم یاد کنم و بگویم که در ارتباط با نظریات این دو نفر هم ضروریست به صورت مستقل پرداخته شود اگرچه دوران سرطان به من این فرصت را داد که به اندیشه های آقای طهرانیان به صورت مفصل بپردازم و دین خودم را به ایشان با انتشار کتابی در ارتباط با شان ادا کنم.
توجه معتمدنژاد به سینما
سخنران بعدی این مراسم، اعظم راود راد استاد ارتباطات دانشگاه تهران بود که گفت: بنده هیچ گاه سعادت نداشتم که به صورت مستقیم شاگرد ایشان باشم اما از کتاب «وسایل ارتباط جمعی» مرحوم معتمدنژاد برای تدریس در کلاس هایم خیلی استفاده کردم و از سال ۱۳۷۵ که به گروه ارتباطات دانشگاه تهران پیوستم برای تدریس درس مبانی ارتباطات اجتماعی خیلی از کتاب دکتر معتمدنژاد استفاده کردم.

وی افزود: موضوعی که برای من خیلی جالب بود اینکه در آن سال ها در کتاب ها و مجلات ارتباطی که منتشر می شد کسی به مبحث سینما و رسانه نمی پرداخت اما دکتر معتمدنژاد در کتاب «وسایل ارتباط جمعی» به خوبی به مبحث سینما و رسانه ارتباطی پرداخته اند. مشابهت و تفاوت سینما با سایر وسایل ارتباطی از مباحثی بود که به دکتر معتمدنژاد به آن توجه داشت. این رویکرد نشان از نگاه همه جانبه گرایی دکتر معتمدنژاد داشت.
راود راد در پایان بیان نمود: در آن سال ها دکتر معتمدنژاد تلاش زیادی انجام داد که پیش نویس سند میثاق اصول اخلاقی حرفه روزنامه نگاری به قانون تبدیل گردد، اما به سر انجام نرسید. ما در دانشگاه تهران در دوره ارشد و دکتری در منابع داخلی، بسیار به دنبال اخلاق در رسانه ها هستیم که کمیاب است و تنها به همین پیش نویس می رسیم. امیدوارم دانشجویان این مهم را پیگیری کنند و به جایی برسانند.
نگاه جهانی و فرا ارتباطی
سخنران بعدی این مراسم، شهیندخت خوارزمی استاد مدیریت و ارتباطات بود. وی گفت: بنده پیش از انقلاب با مرحوم علی اسدی افتخار دوستی و آشنایی داشتم و از همین طریق هم با مرحوم معتمدنژاد آشنا شدم و حضور در انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی به من این فرصت را داد که با دکتر معتمدنژاد از نزدیک کار کنم. یکی از نکات مهم در ارتباط با خصوصیت ایشان اینکه، مرحوم معتمدنژاد این انجمن را در شرایطی تأسیس کردند که کشور در حوزه حکمرانی چالش های جدی داشت و بسیاری از مسائل فقط به دست جامعه مدنی حل می شد.
وی افزود: دکتر معتمدنژاد به سبب نگاه جهان شمولی که داشتند انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی را با رویکرد جهانی تأسیس کردند و دغدغه توسعه ایشان در چارچوب دغدغه های توسعه سازمان ملل بود و حضور فعال ایشان در اجلاس های بین المللیwsis به خوبی این مورد را نشان داده است چون بعد از درگذشت ایشان دیگر ایران حضور فعال در این اجلاس های مهم و جهانی نداشت. دکتر معتمدنژاد یک نوع نگاه فرا ارتباطی داشت و کوشیده بود که ایران در اجلاس های wsis جایگاه خاصی پیدا کند اما متأسفانه بعد از فوت ایشان دیگر این اتفاق نیفتاد.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که درسی که از معتمدنژاد باید گرفت درس پایداری، شکیبایی و عزم راهبردی است گفت: دکتر معتمدنژاد به هر قیمتی می خواست انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی به اهدافش برسد. این انجمن توانست نقش مؤثری ایفا کند اما متأسفانه بعد از درگذشت دکتر معتمدنژاد، این انجمن هم تعطیل شد و این یک آسیب جدی است، در صورتی که جامعه ایرانی نیاز به چنین نهادهایی دارد. اما چرا نمی توانیم چنین نهادهایی را برپا کنیم؟ چرا وقتی بنیادی را تأسیس می نماییم نمی توانیم آن را حفظ کنیم؟
خوارزمی در پایان بیان نمود: دکتر معتمدنژاد اگر امروز بود حتما سراغ مبحث جامه اطلاعاتی و جامعه معرفتی می رفت پس ضروریست که این مورد در دستور کار قرار بگیرد. به عقیده ایشان چالش ها و مسائل حکمرانی نمی تواند حل شود مگر اینکه پای جامعه مدنی به میان بیاید. امروز هم ما اگر بخواهیم روی حقیقت های جامعه ایران تأثیرگذار باشیم باید شبکه سازی نماییم چون مسائل امروز چند بعدی و پیچیده است.

استقلال حرفه روزنامه نگاری
حسن نمک دوست از شاگردان مرحوم معتمدنژاد و روزنامه نگار با سابقه کشورمان در ادامه این مراسم گفت: دکتر معتمدنژاد از کسانی بودند که در تدوین قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مشارکت جدی داشت. بسیاری از حقوقدان ها قانون کنونی را قانون فوق العاده ضعیفی می دانند البته که به حق و درست است و مهم ترین نشانه آن ترکیب کمیسیون این قانون است که بر خلاف فرآیندهای مرسوم در دنیا که عموماً مدافعان حرفه ای این حق و آزادی راهبری این کمیسیون را بر عهده می گیرند، در قانون ما پیش بینی شده که مقامات دولتی این کمیسیون را راهبری کنند.
وی افزود: سوالی که من دارم این است که آیا خانواده ارتباطات ما بعد از فوت دکتر معتمدنژاد گفتمان آزادی اطلاعات را پیگیری کرد؟ جواب واضح است. خیر. این در حالیست که آزاد اطلاعات سنگ بنای آزادی های دیگر است. تا قبل از مرحوم معتمدنژاد هیچکس در ارتباط با استقلال حقوق حرفه ای روزنامه نگاری حرف نزده است. به عقیده ایشان حرفه روزنامه نگاری و روزنامه نگاران باید ساز و کار خودشان را داشته باشند و انجمن صنفی روزنامه نگاری باید مستقل از حکومت باشد.
نمک دوست بیان نمود: متأسفانه خانواده دانش ارتباطات پس از فوت ایشان قصه را ادامه نداده است و ما در این حوزه با خلاء جدی مواجه هستیم. ایشان معتقد بودند مناسبات میان روزنامه نگاران و مدیران آن، باید از جنس خاصی باشد و سندیکای انجمن صنفی روزنامه نگاران بایستی کاملا مستقل از حکومت باشند.
معتمدنژاد هم حقوق را خوب می شناخت هم مطبوعات را
کامبیز نوروزی، حقوقدان ارتباطاتی کشورمان در این برنامه هم حضور داشت و سخنرانی کرد. وی ضمن اشاره به اینکه رشته حقوق یک رشته اعتباری است گفت: وقتی می گوئیم اعتباری یعنی اینکه ما باید اول مبحث را بشناسیم و بعد سراغ حقوق آن برویم. مرحوم معتمدنژاد نخستین کسی بود که مسائل هم مطبوعات را خوب می شناخت هم حقوق آن را ازاین رو هم می توانسن مباحث حقوق مطبوعات را سیستماتیک کند / ‏

وی افزود: یکی از اشکالات همیشگی در حوزه حقوق این است که ما در دانشکده ها رشته ها را نمی شناسیم و تا وقتی هم که رشته ها را نشناسیم نمی توانیم در ارتباط با حقوق آنها حرف بزنیم و چاره حقوقی درست برای موضوعات پیدا نماییم علاوه براینکه متأسفانه رشته حقوق در ایران همیشه ضعیف بوده و است.
نوروزی اضافه کرد: رشته حقوق یک دانش تجربی است از این رو تا یک مبحث را تجربه نکنیم نمی توانیم در ارتباط با آنها فهم حقوقی داشته باشیم. از زمان تاریخ مطبوعات تاکنون حدود ۱۷۰- ۱۸۰ سال می گذرد و در این سال ها نوسان های بسیاری هم این تاریخ داشته اما مرحوم معتمدنژاد توانایی این را داشت که نظام حقوقی جاافتاده و سیستماتیک را به سیستم حقوقی ایران پیوند بزند.
یک شخصیت الهام بخش
محمد مهدی فرقانی استاد روزنامه نگاری دانشگاه علامه طباطبایی سخنران دیگر این مراسم بود. وی گفت: پیشگامان منشأ اتفاقات نیستند بلکه آنها انقدر الهام بخش هستند که بقیه را هم دنبال خود می کشانند و راه را به همراهانشان هم نشان می دهند. ازاین رو هم امروز بعد از ۱۰ سال شاگردان دکتر معتمدنژاد هرکدام می دانند که باید چه مسیری را بروند.
وی افزود: بنده خیلی خوشحالم که نقش کوچکی در تحقق آرزوهای دکتر معتمدنژاد که تأسیس دانشکده ارتباطات در سال ۱۳۹۴ بود داشتم البته این افتتاح به صورت غیررسمی در سال ۱۳۸۳ اتفاق افتاده بود.
فرقانی ضمن اشاره به اینکه معتمدنژاد یک انسان توسعه یافته و توسعه گرا بود بیان نمود: ایشان تفکر انتقادی داشت از هرنوع خشونتی پرهیز می کرد و اهل مدارا و سعه صدر بود. ادبیات در حوزه روزنامه نگاری وامدار تولید محتوای مرحوم معتمدنژاد است. از دیگر تلاشهای دکتر معتمدنژاد، تمرکز بر تولید ادبیات روزنامه نگاری علمی و حرفه ای و تلاش برای تثبیت جایگاه حقوقی و قانونی و حرفه ای روزنامه نگاری بود.
این استاد روزنامه نگاری و ارتباطات در پایان گفت: تلاشهای دکتر معتمدنژاد برای تبدیل بسیاری از اصول حقوقی و روزنامه نگاری به قانون ناکام ماند و باید شاگردانش تلاشهای دکتر را بار دیگر به حرکت دربیاورند و ادامه دهنده راه دکتر معتمدنژاد باشند تا خواست و علایق او را به منصه ظهور برسانند.
پایدار بی آزار
یونس شکرخواه استاد روزنامه نگاری و مترجم کشورمان در بخش پایانی این مراسم گفت: یکی از خصوصیت های مهم مرحوم معتمدنژاد این بود که مسیر را نشان می داد اما نمی گفت کجا تمرکز کن. من فکر می کنم که ما برای این «پایدار بی آزار» کاری نکردیم و او را به درستی به کشورمان و کشورهای دیگر معرفی نکردیم. تبلیغ نظریات این مرد به عنوان یک مکتب فکری بسیار لازم و ضروری است چون خاطرات و نشست ها از بین می روند اما کارهای پایه ای و اساسی در ارتباط با ایشان به جا می مانند؛ اقداماتی مثل قرار دادن یک واحد درسی به نام ایشان یا تهیه و تدوین کتاب با هدف معرفی شان.

وی افزود: امروز وقت احترام گذاشتن واقعی است؛ آرزوها یعنی آینده‎سازی پس آینده را از همین الان بسازیم. مطمئنم دکتر معتمدنژاد اگر امروز بود در ارتباط با هوش مصنوعی و متاورس حرف می زد و درس «نقش ارتباطات در سلطه جهانی» را تدریس می کرد و نمی گذاشت که ما برای هوش مصنوعی کف و سوت بزنیم چون او می دانست که نباید چطور را با چرا قاطی نماییم.
شکرخواه در پایان اضافه کرد: امروزه ارتباطات در حال تبدیل شدن از مفهوم به ابزار است اما ما حواسمان به این مورد نیست. برای مرحوم معتمدنژاد ارتباطت یکجور طعم و چشیدن بود نه ابزار پس باید بار دیگر امروز طعم ارتباطات را بچشیم.
سخنان سازنده و ایجابی
عباس عبدی، فعال سیاسی و روزنامه نگار دیگر سخنران این مراسم بود. وی گفت: من مرحوم معتمدنژاد را از سال ۱۳۶۹ می شناسم و در یکسری از جلسات مهم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با ایشان آشنا شدم. به زعم من ایشان جزو استادهای کلاسیک بود. اساتیدی که بنظر می رسد نسلشان رو به پایان است.
وی افزود: مرحوم معتمدنژاد درحوزه مسائل داخلی و بین المللی به روز بود و همیشه حرف های ایجابی و سازنده می زد. البته انتقاد هم می کرد اما غُر یا به اصطلاح نِق نمی زد و به همین خاطر هم حرف هایش همیشه شنونده داشت. معتمدنژاد اصلاح بنیان جامعه در ایران را از طریق نظام رسانه ای می دید و می دانست بدون اصلاح رویکرد صدا و سیما به عنوان رسانه اصلی کشورمان و نظام مطبوعاتی، تغییری رخ نمی دهد.
پژمان موسوی از روزنامه نگاران جدید کشورمان در ادامه سخنرانی کوتاهی در ارتباط با شیوه آشنایی ش با معتمدنژاد و درس هایی که از وی گرفته عرضه داد و پس از آن احمد میرعابدینی از همراهان و همکاران مرحوم معتمدنژاد سخنرانی کرد.

نقش معتمدنژاد در توسعه
این استاد دانشگاه گفت: هرچند مرحوم معتمدنژاد ۱۰ سال که در میان ما نیستند اما من هرروز با ایشان در ارتباط هستم و انگار هرروز دکتر به من زنگ می زند.
وی گفت: آرمان دکتر معتمدنژاد ایجاد یک جریان و فضای آزاد برای روزنامه نگاری بود. دکتر به مطالعات انتقادی اعتقاد داشت و آرمان او در حوزه روزنامه نگاری نوعی توسعه ایجاد کرد. هرجایی هم که لازم بود انتقاد می کرد مثل انتقادی که به مک لوهان در مقدمه کتاب چهار کهکشان ارتباطی کرده است.
اهمیت زنده ماندن انجمن ها و نهادها
آخرین سخنران این مراسم اما علی ربیعی عضو هیأت مدیره انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات بود. وی گفت: برگزاری مراسم بزرگداشت برای دکتر معتمدنژاد نوعی نماد است. افرادی مثل مرحوم معتمدنژاد فقط یک فرد نیستند آنها هرکدام یک نهاد هستند.
وی افزود: بنده افتخار شاگردی ایشان را نداشتم اما آثار و کتاب هایشان را خواندم و در دانشگاه تدریس کردم. درخواست من در این مراسم این است که همگی تلاش نماییم نهادهای مدنی سرپا بمانند چون با وضعیتی که شاهد آن هستیم تا چند سال آینده حوزه نظریه پردازی علوم انسانی و علوم اجتماعی از بین ما رخت خواهند بست و رفتم. انجمن ها و نهادها در این مورد نقش کلیدی دارند و می توانند به عنوان واسطه و میانجی عمل کنند.